Άγιοι Νεομάρτυρες - Γενικά Βιογραφικά Στοιχεία


Ως Νεομάρτυρες χαρακτηρίζονται οι άγιοι της Ορθοδόξου Εκκλησίας που μαρτύρησαν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης έως σήμερα. Οι περισσότεροι έχυσαν το αίμα τους κατά την Τουρκοκρατία, ενδυναμώνοντας τους υπόδουλους Χριστιανούς και δημιουργώντας μια εστία αντίστασης στα σκοτεινά χρόνια της δουλείας.
Μικρό απάνθισμα κειμένων για τους νεομάρτυρες από τα  πρακτικά του  επιστημονικού συνεδρίου Ο Νεομάρτυς Θεόδωρος ο Βυζάντιος Πολιούχος Μυτιλήνης ( 17-19 Φεβρουαρίου 1998)

1.      Το μεγάλο πλήθος των νεομαρτύρων και ομολογητών της χριστιανικής πίστης απαντά-κυρίως- κατά τους ατέλειωτους αιώνες της Τουρκοκρατίας. Τότε, κάτω από τον σκληρό ζυγό της Οθωμανικής δουλείας, οι χριστιανοί ραγιάδες υπέφεραν τα πάνδεινα και πολλοί απ’ αυτούς, για να επιβιώσουν, υποχρεώνονταν να εξισλαμιστούν, ενώ άλλοι έμεναν πιστοί στην προγονική τους θρησκεία και τις παραδόσεις, ομολογούσαν με θάρρος και παρρησία την πίστη στο Χριστό, αναθεμάτιζαν τον Μωάμεθ και τις ιδέες του και «ἐν πλήρει συνειδήσει καί ἀγαλλιάσει ψυχῆς» δέχονταν, με θαυμαστή υπομονή και καρτερία, τα μαρτύρια και το θάνατο, αναφωνώντας μαζί με τον Απόστολο των Εθνών: «τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπό ταῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ;θλῖψις  ἤ στενοχωρία ἤ διωγμός ἤ λιμός ἤ γυμνότης ἤ κίνδυνος ἤ μάχαιρα;Καθώς γέγραπται ὅτι ἕνεκα σου θανατούμεθα ὅλην την ἡμέραν. Ἐλογίσθημεν ὡς πρόβατα σφαγῆς. Ἀλλ’ἐν τούτοις πᾶσιν ὑπερνικῶμεν διὰ τοῦ ἀγαπήσαντος ἡμᾶς.» (Ρωμ.8, 35-38).

Ας σημειωθεί ότι η συνηθισμένη τακτική των χρόνων της Τουρκοκρατίας ήταν η «αβανία» κατά του Χριστιανού, δηλαδή να κατηγορηθεί ή συκοφαντηθεί , για προσωπικούς –τις περισσότερες φορές-λόγους, στις επίσημες τουρκικές αρχές ότι ο δείνα Χριστιανός εξύβρισε τον Μωάμεθ, οπότε για να αποφύγει τη θανατική καταδίκη του ένας τρόπος υπήρχε, να αρνηθεί την πίστη του και να ασπασθεί το μουσουλμανισμό.
Ο νεομάρτυρας Μιχαήλ Μαυροειδής ο Αδριανουπολίτης. Προσπαθώντας να σώσει από την ειρκτή και το θάνατο ένα νεαρό Χριστιανό που είχε συκοφαντηθεί ότι εξύβρισε τη θρησκεία του Μωάμεθ, συνελήφθη και ο ίδιος, κλείστηκε στο δεσμωτήριο, δικάστηκε και καταδικάστηκε σε μαρτυρικό θάνατο , λίγο μετά το 1493, αφού έμεινε πιστός και ακλόνητος στα πάτρια δόγματα και αρνήθηκε με βδελυγμία τον εξισλαμισμό: «Ἐγώ δ’ἴσθι, καθάπερ σοι καί πρότερον συνδιαλεξαμένω πολλάκις εἶπον, ὡς προθύμως ἀποθανεῖν ἔχω ὑπέρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ μου, τῆς ὄντως ἀληθείας, οὐχ ἅπαξ ἀλλά μυριάκις, ὡς εἰπεῖν, εἴπερ γε ἦν τῇ φύσει ταύτῃ ἐνόν τῇ ἡμετέρᾳ». Ο Μέγας ρήτωρ Μανουήλ Κορίνθιος που έγραψε στις αρχές του Ις’ αιώνα, εκτενές εγκώμιο του νεομάρτυρα Μιχαήλ, παραθέτει και λεπτομερή σχεδόν πκρακτικά της δίκης και καταδίκης του, με τις διαλογικές συζητήσεις ανάμεσα στον δικαστή και στο δικαζόμενο.

Χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση του νεομάρτυρα Μιχαήλ του εξ Αγράφων , ο οποίος μαρτύρησε στη Θεσσαλονίκη το 1544. Το μαρτύριό του συνέγραψε, ο τότε Θεσσαλονίκης Μητροφάνης Α’. Ο Μιχαήλ, αρτοπώλης στη Θεσσαλονίκη, κατηγορήθηκε ότι βλασφήμησε το Μωάμεθ: «Τι ταῦτα ταῶν ἀπίστων ἄπιστε, βλασφημεῖς καθ’ἡμῶν, ὧν το σέβας ἐπιφανές καί λαμπρόν …Και ὁ ἅγιος: Σύ τῶν ἀσεβῶν ἀσεβέστατος καί διαβόλου ἀκόλουθος, ἐγώ δε ὁρθόδοξος χάριτι τοῦ Χριστοῦ μου» Ο άγιος , όπως ήταν επόμενο, ρίχτηκε δέσμιος στις φυλακές και ακλόνητος ως το τέλος στην πίστη του υπέστη τον μαρτυρικό θάνατο.  Η ομολογία πίστεως του Μιχαήλ είναι ενσωματωμένη στο συναξάριό του με τη μορφή πρακτικού δίκης ενώπιον του Τούρκου δικαστή της Θεσσαλονίκης.
Δημήτριος Ζ. Σοφιανός «Εξισλαμισμοί, κρυπτοχριστιανοί και νεομάρτυρες» σς 126-127

2.      Τυπικό χαρακτηριστικό της μεσαιωνικής ποινικής νομοθεσίας η απειλή θανατικής ποινής κατά των αποστατών από την ενίοτε κυρίαρχη θρησκεία του κράτους. Μόνο που η μεσαιωνική ποινική αυτή νομοθεσία στην περίπτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας παρέμεινε ως ισχύον δίκαιο ως τον ΙΘ’αιώνα. […]

Στην αντιμετώπιση αυτή των αποστατών δεν γίνεται κατ’αρχήν καμία διάκριση αν ο δράστης ήταν μουσουλμανικής καταγωγής ή προσήλυτος, αν είχε δεχθεί τη μουσουλμανική θρησκεία ως ενήλικος ή ανήλικος, σε ηλικία που είχε συναίσθηση των πραττομένων ή μη, με δική του πρωτοβουλία ή πρωτοβουλία των γονέων ή προσώπων που ασκούσαν την επιμέλεια του προσώπου του . Ενίοτε δεν γίνεται κατ’ αρχήν καμμία διάκριση αν ο δράστης είχε δεχθεί τη μουσουλμανική θρησκεία οικειοθελώς ή εξ ανάγκης ή ως αποτέλεσμα καταναγκασμού. Ενίοτε στις αθλήσεις των νεομαρτύρων έχουμε και περιπτώσει όπου η υποτιθέμενη εν συνεχεία ἁποστασία» από αυτήν –ήταν εντελώς πλαστές ή εικονικές. Επρόκειτο για πρόσωπα που δεν είχαν ποτέ εγκαταλείψει το χριστιανισμό , και επομένως ποτέ δε χρειάστηκε να επανέλθουν σ’αυτόν. Είχαν απλώς την ατυχία να «αρνηθούν» το χριστιανισμό ή να «δεχθούν» τον μουσουλμανισμό απλώς φραστικά σε ώρες θυμού ή παιγνίου ή μέθης , με απλές φράσεις υβριστικές ή βλάσφημες για τονΧριστό ή την πίστη του ή ακόμη και με απλά φραστικά σχήματα του τύπου: «Έγινα Τούρκος», ή «μ’έκανες Τούρκο», «θα τουρκέψω, στις οποίες εν συνεχεία αποδιδόταν από τις αρχές-συχνά με κατάλληλα καταγγελία καλοθελητών-κυριολεκτική σημασία. Ενίοτε αρκούσε χάριν σκοπιμότητος ή και απλώς παιδιάς αμφίεση με προσιδιάζουσα σε μουσουλμάνους στολή. Η τυχαία χρήση μωαμεθανικών συνηθειών ή λέξεων. Η ασυναίσθητη συμμετοχή για κοινωνικούς λόγους σε μωαμεθανικές λατρευτικές πράξεις ή ακόμη και η παιγνιώδης απομίμησή τους. Κατ’ εξοχήν αρκούσε η απλή εκφορά των λόγων της ομολογίας πίστεως του Ισλάμ (το «σαλαβάτι»): οὐκ ἔστι θεός, εἰμή ὁ Θεός καί Μωάμεθ ἐστίν ὁ προφήτης τοῦ Θεοῦ, αλλά υπό μορφή κοινής μνείας τους, σε συμφραζόμενα που απέκλειαν την πραγματική απόδοσή τους στον ομιλούντα. 
Κωνσταντίνος Γ. Πιτσάκης Νομικά ζητήματα από το βίο των νεομαρτύρων σς98-99

3.      Με τη θριαμβική απόρριψη της μουσουλμανικής πλάνης απέβαιναν οι νεομάρτυρες «στερέωμα και τεῖχος»  των πιστών, ενεργώντας «ὡς αὖραι ζωηρόταται , πιστούς ἀναψυχοῦσαι, λιποθυμοῦντας καθ’ὥραν ὑπό ζυγόν ἁλώσεως». Σε αυτό δε ακριβώς κορυφωνόταν η δυναμική της θυσίας των νεομαρτύρων , στην αναζωογόνηση της πίστεως στη χάρη του Θεού. Ο άγιος Νικόδημος , μέσα σε αυτό το πλαίσιο κατανοεί και την πολύπλευρη συμβολή του νέου Μαρτυρολογίου του, ως προβολή στους πιστούς  των μαρτυρικών άθλων των νεομαρτύρων, όπως δείχνει το υπέροχο επίγραμμα για αυτό το βιβλίο: «Πιστόν συνωθεῖ εἰς μίμησιν μαρτύρων  και τον πεσόντα εξανίστησι πάλιν. Πείθει δε πάντας, εὐχαρίστῳ καρδίᾳ, φέρειν τά δεινά τῶν τυράννων τῆς Ἄγαρ.»

Η αναφορά, δηλαδή, στο παράδειγμα των νεομαρτύρων οδηγεί σε μίμηση των, ανάνηψη των εξισλαμισθέντων και ελαφρύνει τα δεσμά της δουλείας. Η φράση  «φέρειν τά δεσμά, εὐχαρίστῳ καρδίᾳ» είναι δηλωτική της υπερβάσεως της απογοητεύσεως και μοιρολατρίας, στην οποία εβύθιζε το γένος η μακρόσυρτη δουλεία.[…] Η εκκλησιαστική λατρεία, η μόνη λαοσύναξη που δεν νεκρώθηκε ποτέ σε όλη τη διάρκεια της δουλείας, προσέφερε τη δυνατότητα κοινωνικού μετασχηματισμού της θυσίας των νεομαρτύρων και δυναμικής αξιοποιήσεώς της υπερ του γένους.  Η καθιέρωση της μνήμης τους και ο ετήσιος εορτασμός της συντελούσαν στην οικοδομή του ορθοδόξου πληρώματος και την αφύπνιση των εγκρυπτομένων στη συλλογική συνείδηση δυνάμεων .

Π. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός «Οι νεομάρτυρες και η εθνικοθρησκευτική σημασία τους» σς85-87